Waardering

Waardering krijgt veel aandacht in de erfgoedsector, ook in het erfgoedbeleid. In de schoot van het steunpunt FARO bogen en buigen zich werkgroepen - samengesteld uit vertegenwoordigers van de erfgoedsector - over het thema waardering. Zij besteden o.a. aandacht aan context en finaliteit van waardering, aan normen en criteria en aan instrumenten/tools voor waarderingstrajecten.

Waardering is niet nieuw voor de archiefsector, meer zelfs, het zit ingebakken in het DNA van de archivaris. Waardering komt al decennialang aan bod in de opleiding en is een vast thema in de archivistische theorie en literatuur. In de dagelijkse praktijk neemt de archivaris telkens opnieuw kleine en grote waarderingsbeslissingen, vaak in overleg met collega’s en steunend op een jarenlange ervaring. Hoort dit document thuis in dit dossier en moet het bewaard blijven? Komt dit dossier of deze serie van dossiers in aanmerking voor digitalisering? Wat is de waarde van deze reeks: gaat het om een uniek geheel of is de informatie ook elders beschikbaar? Is dit document de hoge kosten voor restauratie waard? Voor waardering en selectie van uniforme en consistente archieven werken archivarissen met het breed verspreide instrument van de bewaar- en vernietigingslijsten. Die worden courant gebruikt bij overheidsarchieven, maar bewijzen ook hun nut bij private archieven, zoals archieven van parochies, scholen, sportclubs en alle mogelijke vzw’s.

Waardering/appraisal is vanzelfsprekend niet enkel gericht op selectie en vernietiging van archieven, maar kent een veel ruimer toepassingsgebied. Waardering is een essentieel aspect van prospectie en verwerving, van ontsluiting en digitalisering, van preservering en restauratie, van beleidsvorming in archiefdiensten en het leggen van prioriteiten in het toegankelijk stellen.

Waardering is ook een wezenlijk onderdeel van de werking van Archiefpunt. Na de registratie van archieven, archiefonderdelen of collecties volgt noodzakelijkerwijze ook de waardering van die gehelen. Wat is hun praktische, historische, emotionele en/of symbolische waarde? Situeert hun belang, hun betekenis zich op het lokale, het landelijke of misschien zelfs het internationale niveau? Bezitten ze een ijkwaarde? Zijn ze onmisbaar voor een kritische en genuanceerde kennis van het verleden? Of zijn ze uniek, representatief, zeldzaam… Op basis van deze waardebepaling kunnen beslissingen worden genomen inzake bestemming en bewaring, digitalisering, valorisatie, restauratie enz.

Criteria om binnen Archiefpunt tot een kwaliteitsvol waarderingsproces voor archiefbestanden te komen:

• Het waarderingsproces heeft maar kans van slagen indien er voldoende kennis aanwezig is over het archief in kwestie. Deze kennis wordt volgens de internationale archiefstandaarden geregistreerd in de Archiefbank. Indien de beschikbare kennis niet volstaat, moet bijkomende informatie worden verworven om ‘met kennis van zaken’ te kunnen oordelen.
• Het waarderingsproces moet collectief gebeuren, participatief en in overleg tussen alle belanghebbende actoren (o.a. archivarissen, gebruikers, academici). Een archivaris kan niet op willekeurige wijze en op eigen houtje belangrijke waarderingsbeslissingen nemen; die moeten steeds het resultaat zijn van een breed gedragen consultatie en discussie.
• Waardering dient te gebeuren op basis van criteria, op een rationele en beredeneerde wijze. Elke archivaris kent de belangrijkste criteria: de praktische, administratieve of juridische waarde van documenten, hun historische waarde en hun esthetische, emotionele of symbolische waarde. Geval per geval moeten de gehanteerde criteria worden afgetoetst én toegelicht. Archiefbestanden moeten in context en in relatie tot verwante gehelen worden geëvalueerd.
• Het waarderingsproces moet niet alleen onderbouwd, maar ook transparant verlopen. Waarden moeten worden geëxpliciteerd en beslissingen moeten worden gemotiveerd in een waarderingsrapport. Eigenaars, gebruikers en bewaarders hebben recht op deze informatie en moeten in principe kennis kunnen nemen van de logica van het gevolgde waarderingsproces.