Het Archief van de Sint-Maartenskathedraal in Ieper

Een Stukje Geschiedenis

De Sint-Maartenskathedraal in Ieper is een indrukwekkend gotisch meesterwerk dat teruggaat tot de 13e eeuw. Wat begon als een eenvoudige parochiekerk, kreeg in 1559 de status van kathedraal toen Ieper een bisdom werd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd dit historische gebouw zwaar getroffen door bombardementen, net als de andere monumenten in de stad. Toch verrees de kathedraal na de oorlog als een feniks uit haar as, dankzij architect J. Coomans (1871-1937), die met oog voor detail en precisie het gebouw herstelde aan de hand van oude opmetingen en restauratieplannen. Zijn archief is vandaag tevens te vinden in het Stadsarchief van Ieper. (Stad Ieper. Sint-Maartenskathedraal. 2024.)

Binnen wacht een schatkamer aan kunstwerken: schitterende glas-in-loodramen, een imposant altaar en het beeld van de heilige Martinus, patroon van de kerk. Hier rust ook een iconische figuur, graaf van Vlaanderen Robrecht van Béthune (ca. 1247-1322), de “Leeuw van Vlaanderen,” vereeuwigd in de roman van Hendrik Conscience (1812-1883). Zijn grafsteen, samen met andere praalgraven, maakt deel uit van de rijke geschiedenis die deze kathedraal in stilte bewaart. (Stad Ieper. 700 jaar overlijden van Robrecht van Béthune. 2024.)

Het is wonderlijk hoe veel bijzondere objecten én documenten deze verwoesting overleefden en opnieuw hun plek vonden na de wederopbouw. Toch blijven sommige stukken onvindbaar... Ontdek er alles over in het volgende deel.

De Rol van het Stadsarchief Ieper

Het archief van de Sint-Maartenskathedraal in Ieper bestrijkt een periode vanaf het einde van de 18e eeuw tot nu. Het bevat niet alleen het administratieve archief van de kerkfabriek, maar ook archieven van diverse altaren en broederschappen. (Stad Ieper. Kerkfabrieken en parochies. 2024.)

Tijdens de turbulente jaren van de Franse Revolutie (eind 18e eeuw) werden veel kerkelijke goederen, waaronder archieven, geconfisqueerd. Ook de Sint-Maartenskerk bleef niet gespaard. In 1797 werd het hele kerkcomplex in beslag genomen en twee jaar later verkocht aan een Brugse zakenman. Zijn plan? De kerk slopen en de bouwmaterialen doorverkopen voor een flinke winst.

Gelukkig liep het anders. In 1800 kocht een Ieperse kerkmeester het gebouw terug. Een jaar later opende de kerk opnieuw haar deuren. Vanaf dat moment werd het bisdom Ieper herleid tot dekenij en behoorde ze eerst tot het bisdom Gent en later, vanaf 1834, tot het bisdom Brugge. (Agentschap Onroerend Erfgoed. 2024.)

De kerkfabriek, verantwoordelijk voor het beheer van de materiële goederen van de parochie, neemt voortaan de zorg voor het kerkelijk patrimonium en archief op.

Sinds ruim tien jaar bevindt het archief van de kathedraal zich in bewaargeving in het depot van het Stadsarchief Ieper. Daar zorgen de medewerkers voor een optimale bewaaromgeving, met een zorgvuldig afgestemde klimaatregeling, zodat het archief onder ideale omstandigheden wordt geconserveerd.

Wat vind je in het Archief?

Als je denkt aan het archief van een kerk, schieten waarschijnlijk meteen een paar klassiekers door je hoofd: bouwplannen, financiële documenten, kerkelijke registers... En ja, dat soort documenten vind je ook in het archief van de Sint-Maartenskathedraal in Ieper. Maar er is meer -veel meer.

Zo kun je er bijvoorbeeld verklaringen vinden over de echtheid van relikwieën, gedetailleerde schetsen over het ontwerpen van nieuwe glas-in-loodramen of het gieten van de kerkklokken. Ook bijzonder zijn de affiches van religieuze feesten, indrukwekkende testamenten, boeiende correspondentie, een catalogus van muziekpartituren, en zelfs een kroniek van de stad Ieper. Je kunt het zo gek niet bedenken!

Maar wist je dat je in dit archief ook een inventaris kunt raadplegen van de kunstwerken uit de Sint-Maartenskerk en andere kerken, die tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) gered zijn?

Een Brief van een Britse Soldaat – '6 feet deep'

Ruim tien jaar geleden ontdekte Roland Meulebrouck een oude brief uit 1923 met een opmerkelijke boodschap. Het document, geadresseerd aan de Sint-Maartenskathedraal, beschrijft de daden van een Britse soldaat, luitenant Stork, tijdens de Eerste Wereldoorlog. Volgens de brief redde Stork enkele schilderijen uit de kathedraal door ze te begraven in de nabijheid van de kerk, om ze zo te beschermen tegen schade. (De Bouw. 2021 - Radio2. 2021 - Pattyn. 2021)

Bij de brief was zelfs een handgetekende plattegrond toegevoegd, bedoeld om de exacte locatie van de verborgen kunstwerken aan te geven. Ondanks een zoektocht in de omgeving tijdens archeologische opgravingen zijn de schilderijen echter nooit teruggevonden.

Toch nodigt deze brief ons uit om stil te staan bij de immense impact van de wereldoorlogen. Archiefstukken zoals deze tonen aan hoe kwetsbaar erfgoed is, en hoe oorlog soms onherstelbare schade of verlies met zich meebrengt

Raakt deze anekdote ook bij jou een snaar? Of kriebelt het om zelf in dit archief op ontdekkingstocht te gaan? De enthousiaste medewerkers van het Stadsarchief Ieper staan klaar om je te begeleiden. Vergeet zeker niet hun website te bezoeken - misschien komen de verborgen kunstwerken binnenkort alsnog aan het licht!

---

Referenties:

Dit artikel is mede tot stand gekomen dankzij de kerkfabriek en de medewerkers van het Stadsarchief Ieper, waarvoor onze oprechte dank.

• Agentschap Onroerend Erfgoed. Parochiekerk Sint-Maarten en bijhorend klooster. 2024. https://inventaris.onroerender... (geopend December 2024).
• Bouw, Jolien De. Mysteries ontrafeld: verstopte een soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog schilderijen in de Ieperse grond? 23 Juli 2021. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2... (geopend December 2024).
• Pattyn, Thijs. Brengen graafwerken op Iepers plein straks verborgen schilderijen en schatkamer aan het licht? “Hoop dat mijn stoutste dromen mogen uitkomen”. 15 Mei 2021. https://www.nieuwsblad.be/cnt/... (geopend December 2024).
• Radio2. Radio 2 Mysteries: Er hangt een mysterieus schilderij in de kathedraal van Ieper... 2021. https://radio2.be/luister/sele... (geopend December 2024).
• Stad Ieper. 700 jaar overlijden van Robrecht van Béthune. 2024. https://archief.ieper.be/leeuw... (geopend December 2024).
• —. „Kerkfabrieken en parochies.” Ieper.be. 2024. https://archief.ieper.be/archi... (geopend December 2024).
• —. Sint-Maartenskathedraal. 2024. https://www.ieper.be/sint-maar... (geopend december 2024).