Hoewel ingenieur en stedenbouwkundige Raphaël Verwilghen (1885-1963) weinig bekendheid geniet bij het grote publiek, speelde hij een rol van formaat in de Belgische 20ste-eeuwse architectuur- en stedenbouwgeschiedenis. Hij wordt tot de grondleggers van de moderne stedenbouw in België gerekend.
Verwilghens archief werd in de jaren 1980 door familieleden overgedragen aan de KU Leuven. Na bewaring in het Interfacultair Instituut voor Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening en de Campusbibliotheek Arenberg, kreeg het archief eind 2013 een definitieve plaats in het Universiteitsarchief van de KU Leuven. Het archief documenteert zowat het hele professionele leven van Verwilghen en omvat ook zijn waardevolle bibliotheek en beeldarchief (foto’s, dia’s en negatieven op glasplaat). Ook archief van Verwilghens vroeg gestorven collega Van der Swaelmen bevindt zich in dit archief.
Het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven, dat bemiddelde bij de overdracht naar het Universiteitsarchief, stelde op basis van het archief een kleine tentoonstelling samen voor Erfgoeddag 2014, met als titel ‘Ontwerpen voor de wereld. Verwilghen en het Belgisch paviljoen in Parijs in 1937’ De tentoonstelling liep van 27 april t.e.m. 25 juni 2014 in de Universiteitsbibliotheek Leuven
Het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven, dat bemiddelde bij de overdracht naar het Universiteitsarchief, stelde op basis van het archief een kleine tentoonstelling samen voor Erfgoeddag 2014, met als titel ‘Ontwerpen voor de wereld. Verwilghen en het Belgisch paviljoen in Parijs in 1937’ De tentoonstelling liep van 27 april t.e.m. 25 juni 2014 in de Universiteitsbibliotheek Leuven.
Als ontwerper en ingenieur associeerde Verwilghen zich met enkele klinkende namen van het Belgische Modernisme: Albert Van huffel, Jean-Jules Eggericx en Henry van de Velde voor het Belgische paviljoen op de Parijse wereldtentoonstelling in 1937. Met van de Velde onderhield Verwilghen gedurende dertig jaar een intensieve briefwisseling. Uit het archiefmateriaal komt Verwilghen naar voor als de ‘stille kracht’, die zijn uitgebreide technische en theoretische bagage bijdraagt maar de schijnwerpers niet opzoekt.
Als ontwerper was Verwilghen eind jaren 1920 ook actief in Belgisch Congo, met plannen voor Uvira en Bukavu, gedocumenteerd met teksten, ontwerp- en presentatietekeningen en foto’s. Aan het Hoger Instituut voor Sierkunsten van Ter Kameren bouwde hij tussen 1929 en 1940 het stedenbouwkundig onderwijs uit. Foto’s van studentenwerk en studie-uitstappen, lesvoorbereidingen en notitieboekjes tonen hem als een geëngageerd lesgever.
Verwilghen poogde ook binnen een aantal overheidsfuncties zijn moderne denkbeelden over een rationelere organisatie van de gebouwde omgeving te realiseren. Als hoofd van de Bouwdienst van de Dienst der Verwoeste Gewesten vanaf 1919 hoopte hij zijn kennis van de Engelse tuinwijken, opgedaan tijdens een studiemissie in 1915, te kunnen inzetten, maar boekte slechts beperkte successen.
De hoop om zijn voorbereidende werk ten uitvoer te kunnen brengen, bracht Verwilghen er wellicht toe om in 1940 opnieuw een overheidsdienst te gaan leiden bij het Commissariaat-Generaal voor ’s Lands Wederopbouw, dit keer evenwel onder de Duitse bezetter. Deze aanstelling zou hem na de oorlog zwaar worden aangerekend. Hij werd veroordeeld voor hulp aan de vijand in 1949, en enkele jaren uit zijn rechten ontzet. Op het einde van zijn leven zette hij zich in om de nalatenschap van zijn goede vriend Henry van de Velde levend te houden.
Behalve in het universiteitsarchief zijn elders nog beperkte archiefbestanden van Verwilghen bewaard, waaronder in de Archives d’Architecture moderne, het Architecture Archive – Sint-Lukasarchief vzw, het archief van de Université catholique de Louvain-la-Neuve, het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren en bij een aantal familieleden. Een archiefdeel dat Verwilghen als legaat aan het Gentse Sint-Lucasinstituut schonk, wordt bewaard bij KADOC-KU Leuven. Het archief Henry van de Velde in de Koninklijke Bibliotheek van België bevat brieven van Verwilghen aan van de Velde. In de school ENSAV-La Cambre is het archief van de Association Van de Velde bewaard, een vereniging waarvan Verwilghen een van de oprichters en bezielers was.
Bron:
Steekkaart: Archief Raphaël Verwilghen. ca. 1900-1963.
