Wie is Yvonne Sterk? Een dichteres en activiste met een uitzonderlijk levensverhaal. Geboren in Wilrijk, raakte ze in de jaren '60, na een ontmoeting met een sjeik, diep betrokken bij de Arabische wereld en de Palestijns-Israëlische kwestie. Haar avontuurlijke leven bracht haar zowel roem als controverse, vastgelegd in een indrukwekkend archief, dat werd overgedragen aan het Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG-Carhif).
Yvonne Sterk werd in 1920 geboren in Wilrijk en bracht haar jeugd door in Eisden. In de jaren 1950 en 1960 publiceerde ze enkele dichtbundels die goed werden ontvangen. Na haar ontmoeting met sjeik Saqr al Qasimi, emir van Sharjah (nu deel van de Verenigde Arabische Emiraten), ontwikkelde ze een diepe fascinatie voor de Arabische wereld. Hij deelde haar passie voor poëzie, en de kruisbestuiving van culturele en literaire ideeën die hun vriendschap kenmerkte, wakkerde haar interesse voor het Midden-Oosten aan.
Geïnspireerd door deze ontmoeting begon Sterk in de jaren 1960 aan een reeks reizen door de Arabische wereld. Ze bezocht onder andere de Palestijnse gebieden en Libanon, waar ze het conflict tussen Palestijnen en Israëli's van dichtbij meemaakte. Ze zette zich in voor de Palestijnse zaak en sloot zich aan bij het communistisch geïnspireerde Democratisch Front voor de Bevrijding van Palestina. In België stond ze mee aan de wieg van solidariteitsorganisaties, eerst Paix et Justice au Moyen-Orient en daarna het Nationaal Palestina Komitee.
Een foto genomen tijdens de 3e Conférence des écrivains afro-asiatiques, Beirout, 1967, met Yvonne Sterk onderaan rechts. - ©AVG-Carhif
Yvonne Sterk besloot zich te heroriënteren en haar stem te laten horen als journalist. Hoewel ze geen groot netwerk had en niet verbonden was aan gevestigde media, spande ze zich in om haar belevenissen en observaties breed te verspreiden. Ze documenteerde haar ervaringen uitgebreid via dia's, notitieboekjes en cassettebandjes. Deze archiefstukken bieden een uniek inzicht in de situatie ter plaatse tijdens een turbulente periode in de geschiedenis. Haar doel was om bewustzijn te creëren over de situatie in het Midden-Oosten.
Sterk verwierf kortstondige internationale bekendheid toen ze in 1970 als lid van de fedayin werd geïnterviewd en een foto van haar met een geweer in verschillende kranten verscheen. Hoewel er geen directe bewijzen zijn dat ze actief deelnam aan gevechten, leidde dit interview tot controverse. Haar geloofwaardigheid als journalist kwam onder druk te staan, en Belgische media weigerden nadien haar werk nog te publiceren. Deze gebeurtenis markeerde een keerpunt in haar carrière.
Een foto van Yvonne Sterk uit de reeks "Fedayin" - ©AVG-Carhif.
Na de moord op de Druzische politicus Kamal Jumblat, voor wie ze in de jaren zeventig in Libanon had gewerkt, keerde Yvonne Sterk terug naar Maasmechelen in België, waar ze haar werk voortzette en betrokken bleef bij activistische projecten. Ze overleed in 2012.
Het archief van Yvonne Sterk, één strekkende meter aan archiefmateriaal, werd overgedragen aan het Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG-Carhif). Dit gebeurde deels tijdens haar leven en deels na haar overlijden, dankzij de inspanningen van een goede vriendin. Inmiddels had ook schrijver Lucas Catherine (Lucas Catherine Vereertbrugghen), die Yvonne Sterk in Beiroet leerde kennen, haar bijdragen en ervaringen opnieuw onder de aandacht gebracht door een hoofdstuk aan haar te wijden in Verre kusten van verlangen (Epo, 2005).
Twee onderzoeksters werken momenteel aan het archief van Yvonne Sterk. Eén van hen, Milady Renoir, heeft haar levensverhaal al verwerkt in enkele Franstalige podcasts die haar traject en impact belichten. Naar aanleiding van hun project werkt het AVG actief aan het digitaliseren van de cassettebandjes en dia's, met als doel haar stem en visuele documentatie toegankelijk te maken voor een breder publiek. Dit proces stuit op de uitdaging om op de cassettes (met veel radio-opnames) de passages terug te vinden waar ze zelf aan het woord is.
Enkele archiefstukken van Yvonne Sterk. - ©AVG-Carhif
Het AVG-Carhif, opgericht in 1995, speelt een cruciale rol in het behouden en ontsluiten van archieven die de geschiedenis van de vrouwenbeweging in België documenteren. Het centrum ontstond na een onderzoek in de jaren negentig, dat het verlies van veel vroege archieven van vrouwenorganisaties aan het licht bracht. Minister van Gelijke Kansen Miet Smet ondersteunde de oprichting van het centrum en zorgde voor huisvesting in het gebouw Amazone, een knooppunt voor vrouwenorganisaties.
Als tweetalige organisatie heeft AVG-Carhif een unieke positie binnen het Belgische archieflandschap. Het centrum bewaart een breed scala aan archieven, met een focus op naoorlogse organisaties en individuen die actief waren in de vrouwenbeweging, het gelijkekansenbeleid en genderstudies. Het archief van Yvonne Sterk is eerder een ‘buitenbeentje’ in de collectie, doordat het haar individuele pioniersrol buiten de traditionele vrouwenbeweging belicht.
Het AVG-Carhif herbergt, naast dit archief, nog vele andere fascinerende archieven van opmerkelijke vrouwen. Een opvallende ontwikkeling is dat de archieven de laatste jaren ook worden geraadpleegd in het kader van artistieke projecten. Zo hebben onder andere theatermaaksters hun weg naar het archief gevonden. Dit onderstreept het belang van deze archieven, niet alleen voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook voor culturele en maatschappelijke reflectie. We hopen dat dit je inspireert om het centrum te bezoeken, waar dagelijks wordt gewerkt aan het bewaren en delen van deze unieke verhalen.
Dit artikel is mede tot stand gekomen dankzij archivaris Els Flour van het AVG-Carhif, waarvoor onze oprechte dank.
Het nieuwe schooljaar is net begonnen, en daarom zetten we deze maand een bijzonder schoolarchief in de kijker, met name het archief van het Sint-Lievenscollege te Antwerpen.
Het opmerkelijke verhaal van het archief van Drukkerij Goddaer uit Kortrijk, een sleutelspeler in de Vlaamse grafische industrie tussen 1920 en 1940.
Het Fonds Suzan Daniel verzamelt archief en documentatie over de geschiedenis van gender en seksuele diversiteit, en de LGBTQI+ beweging.