Op 25 november 2005 kregen Ros Beiaard, de drie historische Gildereuzen Indiaan, Mars en Goliath en hun ommegangen een UNESCO-erkenning als “Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid”. Drie jaar later werden ze onder de bredere noemer “reuzen- en drakenommegangen van België en Frankrijk” in de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid opgenomen. Hierna werden ze in de inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed Vlaanderen toegevoegd. Wie vormen nu de dragende organisaties van deze gebeurtenis? Is de bewaring van hun archieven in de toekomst verzekerd?
Ros Beiaardcomité
Vooreerst is er het Ros Beiaardcomité, de vzw die werd opgericht door de stad Dendermonde en verantwoordelijk is voor de organisatie en de omkadering van de Ros Beiaardommegang en Reuzenommegang Katuit. Formeel gezien werd de vzw opgericht in 2008, maar in de praktijk vormt deze de verderzetting van een decennialange traditie in Dendermonde. Ter gelegenheid van de Ros Beiaardommegangen van 1952, 1958 en 1975 werd door de stad telkens ad-hoc een organiserend Ros Beiaardcomité opgericht. De permanente werking, ook in de periodes tussen de ommegangen, wordt nu verzekerd door het comité.
Het archiveren van de ommegangen is belangrijk om jaarlijks (via Reuzenommegang Katuit) en 10-jaarlijks (via de Ros Beiaardommegang) een gelijkaardige optocht te realiseren en de traditie op authentieke wijze door te zetten. Op basis van oude draaiboeken, plannen en kaarten kan men bijvoorbeeld de opstelling en uitwerking reconstrueren van het parcours van voorgaande ommegangen.
Het comité bewaart de archieven van de Ros Beiaardommegangen van 1975 tot 2010. De inventarisatie is een “work in progress”, maar voor de meest recente ommegang is wel een archieftoegang beschikbaar. De vereniging bewaart zo’n 50 strekkende meter archief van de ommegang en de organisatie zelf. Het bevat o.m. officiële documenten met betrekking tot de oprichting van de vzw, verslagen van vergaderingen, financiële stukken, stukken betreffende de organisatie van de ommegangen, publiciteitsmateriaal, audiovisueel materiaal, affiches, vlaggen, publicaties en krantenknipsels. De archivalia van het Genootschap van de Vier Heemskinderen en de Ros Beiaardharmonie zijn opgenomen in het archief van het Ros Beiaardcomité.
Het archiveren van de ommegangen is belangrijk om jaarlijks (via Reuzenommegang Katuit) en 10-jaarlijks (via de Ros Beiaardommegang) een gelijkaardige optocht te realiseren en de traditie op authentieke wijze door te zetten. Op basis van oude draaiboeken, plannen en kaarten kan men bijvoorbeeld de opstelling en uitwerking reconstrueren van het parcours van voorgaande ommegangen. Documenteren en inventariseren is één van de borgingsmaatregelen die men kan nemen om het immaterieel erfgoed te laten evolueren en door te geven aan volgende generaties.
Stadsdiensten
Naast het Ros Beiaardcomité staan ook andere bewaarplaatsen in voor het behoud van archieven of collecties m.b.t. de Dendermondse ommegangen. Het Stadsarchief van Dendermonde is het aanspreekpunt voor archief en documentatie van de ommegangen vóór 1975: zij bewaren officiële documenten, onderwerpsmappen, affiches, fotomateriaal en publicaties. Ook het Vleeshuismuseum bewaart ommegangselementen zoals een 17de-eeuwse reuzin, prenten en schilderijen.Tot slot vermelden we het Historisch Documentatiecentrum (HIDOC) waar geïnteresseerden een uitgebreid aanbod publicaties kunnen raadplegen over de Dendermondse traditie.
Verenigingen m.b.t. de Dendermondse ommegangselementen
Het Ros Beiaard wordt gedragen door leden van de Gilde der Vrije Pijnders. De gilde bestaat meer dan 600 jaar en groeide van ambacht tot exclusieve dragersgroep van het Ros. Enkel wie “pijndersbloed” heeft door afstamming van vader op zoon wordt toegelaten. De Gilde geeft een eigen clubblad uit. Het archief bevat o.m. verslagen, ledenlijsten, foto’s en een vlag uit de jaren ‘80.
Samen met het Ros Beiaard deden drie mensvormige reuzen (Goliath, Indiaan en Mars), vanaf de 15de eeuw hun intrede in de processies. Deze hoofdrolspelers van de jaarlijkse Reuzenommegang ‘Katuit’ behoorden oorspronkelijk toe aan de lokale schuttersgilden, maar zijn inmiddels reeds vele decennia eigendom van de stad Dendermonde.
Archiefbank Vlaanderen registreerde het archief van de Koninklijke Handbooggilde Sint-Sebastiaan dat naast stukken betreffende activiteiten (o.m. de Koningsschieting), ook foto’s bevat van de voormalige 5-jaarlijkse stoet en een erediploma van de Koninklijke Nationale Bond der Belgische Wipschutters in 1952. Het voortbestaan van de gilde wordt echter bedreigd door een dalend ledenaantal en het ontbreken van een eigen schietterrein.
Het vendelzwaaien met de Ros Beiaardvlaggen wordt op zijn best gebracht door Volkskunstgroep Reynout. Reynout, genoemd naar één van de vier Aymondskinderen, ging in 1949 van start met vendelzwaaien. Zij bestaat uit een volksdansgroep, een vendel- en trommelkorps en theater Kalleke Step. De dansen vormen herwerkte oude Vlaamse dansen of nieuwe creaties van Kris Dierickx. De optredens zijn in thema’s gegoten (Breughelthema, Arbeid, Gildeleven en Dendermonde). De vendelnummers hebben de reuzennamen van Mars, Goliath en Indiaan. De 60-jarige vereniging staat in voor de bewaring van haar archief en de vendelvlaggen van de vorige ommegangen. Kalleke Step, de nar die sinds de 19de eeuw het Ros begeleidt, vormt in de opvoeringen van het marionettentheater Kalleke Step de spilfiguur. De vereniging bewaart een uitgebreid archief met dia’s, foto’s en draadmarionetten. In samenwerking met de Toeristische Dienst verzorgt zij 7 à 8 keer per jaar producties die bezoekers laten kennismaken met het Ros Beiaard. Het is een mooi voorbeeld van een borgingsinitiatief die een immateriële traditie in leven houdt.
Bronnen:
Steekkaart: Archief van Ros Beiaardcomité
Steekkaart: Archief van Gilde der Vrije Pijnders
Steekkaart: Archief van Koninklijke Handbooggilde Sint-Sebastiaan
Steekkaart: Archief van Volkskunstgroep Reynout
Steekkaart: Archief van Theater Kalleke Step
