Het Scheepvaartmuseum Baasrode houdt de herinnering levendig aan de tijd toen Baasrode een belangrijke plaats was voor de scheepsbouw, de riviervisserij, de handel en het transport van goederen. In de 15de eeuw was Baasrode een druk bezocht handelscentrum aan de Schelde waar dagelijks schepen uit Antwerpen aanmeerden. De scheepvaart was hoofdzakelijk gericht op Antwerpen en Mechelen. Dankzij de gunstige ligging aan de Schelde, kon Baasrode zich ontwikkelen tot een internationaal bekende site voor scheepsbouw voor de binnenscheepvaart.
In de 19de eeuw bereikte de scheepsbouw in Baasrode zijn hoogtepunt. Baasrode telde toen negen scheepswerven. Ze vormden de belangrijkste nijverheid in het dorp. De werven beperkten zich niet tot de bouw van palingbotters maar richtten zich ook op de koopvaardij en de binnenvaart. Er werden zelfs veerboten gebouwd die dienst deden als vrachtboten op de Kongo. In 1972 liep het laatste nieuwe schip van stapel. Door concurrentie en schaalvergroting moest de laatste werf op 31 december 1986 sluiten.
Enkele lokale vrijwilligers besloten hierop een Scheepvaartmuseum op te richten. De vereniging Scheepvaartmuseum Baasrode is een vzw, die het onroerend goed van de site in eigendom heeft i.s.m. de provincie Oost-Vlaanderen en de stad Dendermonde. De vereniging houdt zich bezig met de restauratie van klassieke schepen.
Op de terreinen van het Scheepvaartmuseum lagen vroeger drie scheepswerven:
- De werf Van Damme, gekocht van De Landtsheer in 1827 en van oorsprong de oudste (17de eeuw).
- De werf Van Praet, gesticht in 1721 en 1892 door de weduwe Henrica-Joanna Dansaert van Petrus Johannes Van Praet, gewijzigd in Van Praet-Dansaert.
- De werf “De Toekomst” van Edmond Van Praet, o.m. gebruikt als depot en gesloten in 1950.
De originele houten loods en meesterwoning Van Damme, alsook het atelier Van Praet en het werfterrein met de bouwplaats en droogdokken zijn er te bezichtigen.
Van zowel de werf Van Damme als Van Praet-Dansaert bewaart het museum een deel van het archief. Het archief van de Scheepswerf Van Praet-Dansaert (1778-1986), dat zo’n 19 strekkende meter omvat, bestaat uit twee delen: het familiearchief (1808-1957) en het bedrijfsarchief (1786-1986). Het bevat o.m. boekhoudkundige stukken (loonboeken, factuur- en leveringsboeken, balansen), briefwisseling, dossiers inzake de verkoop en aankoop van schepen, dossiers inzake de bouw en herstelling van schepen, scheepsdossiers, meetbrieven, bevrachtingsboeken en een dossier over oorlogsschade.
Het archief van de scheepwerf Van Damme (1826-1955), ca. 15 strekkende meter, bevat documenten over de familie Van Damme en aanverwante families, dossiers inzake de bouw, verbouwing en herstelling van schepen (bestekken en contracten), boekhoudkundige documenten, briefwisseling, meetbrieven en audiovisueel materiaal (foto’s, affiches en postkaarten)
Beide archieven werden geïnventariseerd en zijn raadpleegbaar ter plaatse na afspraak.
Daarnaast verzamelde het museum een aanzienlijke collectie van 3000 constructieplannen van diverse scheepstypes.
Steekkaarten in Archiefbank:
Archief Scheepswerf Van Praet-Dansaert, Baasrode. 1778-1986
Archief van scheepswerf Van Damme, Baasrode. 1826-1955
Plannenarchief van het Scheepvaartmuseum Baasrode. 19de-20ste eeuw
