In het kader van het Ensorjaar ging Archiefbank Vlaanderen in samenwerking met de Vlaamse Kunstcollectie op zoek naar de archivalische nalatenschap van de Oostendse kunstenaar. Een boeiende zoektocht die ons in eerste instantie zicht moest geven op het archiefmateriaal dat in het bezit was van James Ensor (1860-1949). Daarnaast was er ook aandacht voor aanverwante archiefbestanden en relevante documentaire collecties.
De persoonlijke papieren van Ensor, raakten na zijn overlijden verspreid. Een belangrijk gedeelte van het materiaal vond een onderkomen in het Archief voor Hedendaagse Kunst in België (Museum voor Schone Kunsten - Brussel). Daar vinden we sleuteldocumenten terug zoals zijn Memoranda: acht notaboeken waarin Ensor voor de periode 1933-39 zijn in- en uitgaande brieven opnam, evenals lijsten van kunstwerken, overzichten van private collecties, kopieën van zijn speeches enz. Dit kernarchief - dat pas veertig jaar na zijn overlijden bij een verkoop opdook - wordt aangevuld met de Liber Veritas, een schetsboek dat Ensor bijhield van 1929 tot 1941. Het bevat 246 tekeningen en werd in de jaren vijftig aangekocht door het Art Institute in Chicago. Ook van andere verspreide archiefstukken die een onderkomen vonden in binnen- en buitenlandse instellingen konden de basisgegevens genoteerd worden. Voor de stukken die in privéhanden bleven is dit minder evident.
Een belangrijk gedeelte van het materiaal vond een onderkomen in het Archief voor Hedendaagse Kunst in België (Museum voor Schone Kunsten - Brussel).
Het eigenlijke Ensorarchief kan worden aangevuld met secundaire bronnen. In eerste instantie met de brieven die door Ensor werden opgemaakt en verstuurd naar verschillende correspondenten. In hun archieven - die ook vaak gefractioneerd werden overgeleverd - vinden we belangrijke complementaire informatie over de artistieke en andere activiteiten van de kunstenaar. Op die manier komen de archieven in beeld van figuren als Octave Maus, Emma Lambotte, Pol De Mont en André de Ridder.
Ten slotte vermelden we enkele belangwekkende documentaire collecties die het resultaat zijn van verzamelactiviteit en de facto een brede inhoudelijke actieradius hebben. Ze worden tot op vandaag aangevuld met relevante documentatie over de figuur en het werk van Ensor. De collectie Ensor van het Studie- en Documentatiecentrum voor de Moderne Vlaamse Kunst in Gent vormt een goed voorbeeld van dit genre.
De toestand van de papieren nalatenschap van James Ensor is illustratief voor de precaire toestand van kunstenaarsarchieven. De commerciële waarde van stukken die door kunstenaars wordt opgemaakt en gehandtekend, zorgt ervoor dat dergelijke archivalia onder druk komen te staan. De overlevering van een archiefbestand als organisch gegroeid en samenhangend geheel van documenten is in die context eerder uitzonderlijk. Vandaar dat Ensors handschriften verspreid terug te vinden zijn in diverse publieke en private collecties. Slechts een gedeelte ervan werd gepubliceerd. Maar onze oefening en de virtuele reconstructie van het Ensorarchief toont aan dat toch een belangrijk deel daarvan ter beschikking is voor onderzoek.
Via een eenvoudige zoekactie in Archiefbank krijgt u zicht op het geheel van stukken die door de archiefvormer werden opgemaakt of ontvangen. De bestandsbeschrijvingen worden per bewaarplaats weergegeven. Dit overzicht kan stelselmatig - naar mate documenten in publiek domein opduiken - worden verfijnd en aangevuld. Het resultaat is ook te zien via de Ensorwebsite.
Bronnen:
Persoonlijke papieren
- Archief James Ensor (Brussel, Archief voor Hedendaagse Kunst in België (AHKB/KMSKB))
- Archief James Ensor (Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten)
- Archief James Ensor (Antwerpen, AMVC-Letterenhuis)
- Archief James Ensor (Chicago, Harriot A. Fox Fund)
Secundaire bronnen
- Archief Octave Maus (Brussel, Archief voor Hedendaagse Kunst in België (AHKB/KMSKB))
- Archief Emma Lambotte (Brussel, Archief voor Hedendaagse Kunst in België (AHKB/KMSKB))
- Archief Pol De Mont (Oostende, Mu.ZEE)
- Archief André De Ridder (Oostende, Mu.ZEE)
- Archief André De Ridder (Antwerpen, AMVC-Letterenhuis)
Documentaire collecties
- Collectie James Ensor (Brussel, Archief voor Hedendaagse Kunst in België (AHKB/KMSKB))
- Collectie James Ensor (Gent, Museum voor Schone Kunsten, Studie- en Documentatiecentrum voor de Vlaamse Kunst 1800-1950)
- Collectie James Ensor (Oostende, Mu.ZEE)
