De oorsprong van het Gezellearchief ligt in het in 1926 opgerichte Gezellemuseum, de voorbereiding van het Jubileumjaar 1930 en de Jubileumuitgave van Guido Gezelles Volledige Werken. Het grootste gedeelte van de collectie is afkomstig uit het familiearchief. Na zijn dood liet Gezelle immers een indrukwekkende verzameling papieren na, waarvan zijn neef Caesar Gezelle de beheerder werd. In zijn familiekroniek over de Gezelles beschrijft Stijn Streuvels hoe de vertwijfelde erfgenaam tijdens de oorlog het archief in Vlaanderen achterliet. Lodewijk De Wolf redde echter het archief uit het puin en bezorgde het terug aan de rechtmatige eigenaar.
De oorlog liet evenwel zijn sporen na, zoals bijvoorbeeld de kogelinslagen op boeken. Van de nood een deugd makend, begon Caesar Gezelle te publiceren over zijn bekende oom aan de hand van zijn archiefstukken en zijn eigen herinneringen. In wetenschappelijke kringen werden deze bijdragen eerder kritisch ontvangen, waardoor de verbitterde Caesar Gezelle weigerachtig werd om nog verdere toegang tot het archief te verlenen. In de aanloop naar het Jubileumjaar 1930 besloot Caesar Gezelle toch het archief vrij te geven. Geleidelijk aan droeg hij de stukken over aan het nieuw opgerichte Gezellemuseum. De laatste stukken kwamen er pas na zijn dood in 1939 terecht.
De eerste conservator van het Gezellemuseum, Paul Allossery, breidde de verzameling verder uit via aankoop of schenking vanwege de vele familieleden, oud-studenten, kennissen en/of sympathisanten. De doelstelling was zo veel mogelijk bronnen in verband met Gezelles oeuvre en leefwereld samen te brengen ten behoeve van de Gezellestudie en de valorisatie van de figuur Gezelle. Hierdoor werd het uiteindelijke archief heel wat ruimer dan wat Guido Gezelle na zijn dood aan zijn familie achterliet. In 1971 werd de collectie overgedragen aan het Brugse stadsbestuur, waar ze nu onder de bevoegdheid van de Openbare Bibliotheek ressorteert. Ook nu nog wordt de collectie in de mate van het mogelijke verder aangevuld. Zo verwierf het Gezellearchief naar aanleiding van het Gezellejaar 1999 een belangrijke collectie handschriften en documenten afkomstig uit de nalatenschap van Eugeen Van Oye.
Na zijn dood liet Gezelle immers een indrukwekkende verzameling papieren na, waarvan zijn neef Caesar Gezelle de beheerder werd. In zijn familiekroniek over de Gezelles beschrijft Stijn Streuvels hoe de vertwijfelde erfgenaam tijdens de oorlog het archief in Vlaanderen achterliet. Lodewijk De Wolf redde echter het archief uit het puin en bezorgde het terug aan de rechtmatige eigenaar.
De kern van het archief wordt gevormd door Gezelles oeuvre: zijn poëzie- en prozahandschriften, alsook de archiefstukken met betrekking tot Gezelles activiteiten als leraar, redacteur en priester en de volks- en taalkundige verzamelingen, waaronder de ‘Woordentas’ met 150.000 taalkundige fiches. Bovendien bevat het archief ook heel wat minder gekend materiaal, dat de verschillende aspecten van het negentiende-eeuwse Vlaamse kerkelijke, culturele en politieke leven doorkruist. Gezelles correspondentie (1854-1899) bestaat uit een 400-tal brieven van hemzelf en ca. 7.000 brieven afkomstig van familie, vrienden, kennissen, missionarissen en andere correspondenten.
Onder impuls van conservator Paul Allossery werden ook documentaire bestanden aangelegd. Vooreerst zijn er de levensdocumenten van Gezelle: diploma’s, schoolwerk van zijn leerlingen, allerlei drukwerk en familiedocumenten. Daarnaast zijn er allerlei knipsels, aantekeningen, brieven, kladschriftjes, etc. Verder is er het archief van het Gezellemuseum, de fotocollectie en de bewaarbibliotheek met werken van en over Gezelle en zijn tijd. Deze laatste wordt verder aangevuld met nieuwe uitgaven en Gezellestudies. Ten slotte is er een verzameling handexemplaren van een 1000-tal boeken uit Gezelles eigen bibliotheek, vaak met aantekeningen.
De website www.gezelle.be, inmiddels vijf jaar online, is een gezamenlijk initiatief van de Openbare Bibliotheek Brugge en het Gezellecentrum van de Universiteit Antwerpen om de literaire nalatenschap van Guido Gezelle op een wetenschappelijk verantwoorde manier te ontsluiten en via een educatieve website ter beschikking stellen. Via de databank kan de volledige inventaris van Gezelles oeuvre en correspondentie doorzocht worden. Je kan er van thuis uit het fotoarchief en de tekst van een aantal correspondenties online raadplegen, alsook alle poëziehandschriften. Rond de inventaris werd een website ontwikkeld die antwoord geeft op de meeste vragen over Gezelles leven en werk. Een aantal educatieve dossiers behandelen specifieke thema's die als rode draden door het archief lopen. Andere blikvangers zijn virtuele Guido Gezellewandelingen in Kortrijk en Brugge aan de hand van stadskaarten en fotografisch materiaal. Ook Gezelles leven als leraar aan het Kleinseminarie te Roeselare werd uitgediept aan de hand van een gedetailleerde geïllustreerde tijdslijn. Via de nieuwspagina van de site kunnen geïnteresseerden op de hoogte blijven.
Guido Gezellearchief, Openbare Bibliotheek Brugge
Bron:
Steekkaart in Archiefbank: Archief van Guido Gezelle. [1501], 1854 – heden
