Het kasteel van Gaasbeek bevindt zich in het hart van het Pajottenland, ten zuidwesten van Brussel. In het historisch kasteel bevindt zich één van de boeiendste musea van de Vlaamse Gemeenschap. Buiten een museum herbergt het kasteel van Gaasbeek ook een historisch archief, dat in 1921 door de laatste kasteelvrouwe met de rest van de eigendommen aan de gemeenschap werd overgedragen. Deze kasteelvrouwe, markiezin Arconati Visconti, was een opmerkelijke dame met uitgesproken links-radicale opvattingen.
Dertig jaar was de jonge Française Marie Peyrat, toen ze in 1873 huwde met de rijke markies Giammartino Arconati Visconti, en haar intrek nam in het kasteel van Gaasbeek, één van de vele domeinen in het bezit van de adellijke familie. De nieuwe markiezin was de dochter van een uiterst links lid van de Franse Assemblée Nationale, van wie ze zich de lijfspreuk eigen maakte: "Le cléricalisme, voilà l'ennemi". In het politiek salon, dat door haar werd gehouden, was onder meer de linkse radicaal Léon Gambetta een spilfiguur.
Dat kasteelachief is een typevoorbeeld van een Ancien Regime familiearchief dat als een archiefconglomeraat kan omschreven worden. Maar het kasteel van Gaasbeek had toen al een lange en vaak turbulente geschiedenis achter de rug. De graaf van Egmond, die in 1568 samen met graaf van Horne op bevel van de hertog van Alva werd onthoofd, was op dat ogenblik heer van Gaasbeek. Zijn geest, zo zegt men, waart nog door de gangen van het kasteel. Een andere heer van Gaasbeek, Alexander Louis Scockaert, huwde in het begin van de achttiende eeuw met een achterkleinddochter van Pieter Paul Rubens, en zo komt het dat diens testament zich nu bevindt in het kasteelarchief.
Dat kasteelachief is een typevoorbeeld van een Ancien Regime familiearchief dat als een archiefconglomeraat kan omschreven worden. De 85 meter archiefmateriaal vormt een complex geheel van uiteenlopende bestanden en deelbestanden uit verschillende periodes. Die raakten in de loop der tijden door elkaar gemengd, en werden in de negentiende eeuw samengesmolten en geïnventariseerd door Jules Van Cromphout (1887).
Op het einde van de 17de eeuw kwam de heerlijkheid in handen van Louis Alexander Scockaert, graaf van Tirimont. Honderd jaar later stierf de familie Scockaert uit, bij gebrek aan mannelijke nakomelingen. Door huwelijksbanden met de Arconati Viscontis kwam het patrimonium daarop in handen van dit Milanees geslacht. Het archief omvat hoofdzakelijk familiearchief van het adellijk geslacht Scockaert de Tirimont en verwanten. Er zijn in de loop der eeuwen verschillende andere familiepapieren in het archief terechtgekomen, onder meer van de Henegouwse geslachten François en Gaulthier, de Brugse-Wase familie de Boneem en geparenteerden (wat de aanwezigheid verklaart van de Rubensarchivalia), persoonlijke bescheiden van Paul Arconati, een Italiaans Arconati-Viscontiarchief, documenten afkomstig van de familie Horne uit het kasteel van Niel (door aankoop in 1894), de familiepapieren Wouwermans (1972) en het "legaat Frans Cumont" (1976).
De meeste stukken uit het Scockaert-familiearchief hebben betrekking op goederenbeheer. Persoonlijke archivalia zoals briefwisseling ontbreken voor het Ancien regime. Door verdere aankopen van eigendommen kwamen ook de zeventiende- en achttiende-eeuwse archieven van de heerlijkheden Tirimont en Gaasbeek op het kasteel terecht. Vermits deze laatste omschrijving een aantal omliggende dorpen omvatte kunnen we spreken van een soort streekarchief. In 1969 werd hieraan het parochierarchief van Gaasbeek toegevoegd.
Het archief is na afspraak raadpleegbaar in de bibliotheek van het Kasteel van Gaasbeek.
Bronnen:
Steekkaart in Archiefbank: Archief bewaard op het Kasteel van Gaasbeek, 1297-1923
Gaasbeek, Archives historiques du château de Gaasbeek
https://www.kasteelvangaasbeek.be
