De stad Mechelen heeft een heel rijke geschiedenis. Ze dankt dit onder meer aan de eeuwenlange aanwezigheid van verschillende bestuurlijke, gerechtelijke en kerkelijke centrale instellingen. Vaak wordt daarbij vergeten dat de Dijlestad ook de vestigingsplaats was van één van de rijkste en meest bloeiende commanderijen van de Duitse Orde in de Nederlanden: Pitzemburg. Het archief van die commanderij wordt bewaard in het Mechelse Stadsarchief en brengt haar boeiende verleden opnieuw tot leven.
De Duitse Ridderorde, een geestelijke ridderorde vergelijkbaar met de Tempeliers of de Orde van Malta, kwam na de vijfde kruistocht te Mechelen terecht onder stimulans van de Berthouts, de toenmalige heren van Mechelen. Wanneer dit precies was, blijft een raadsel. Het staat vast dat rond 1296 strijdende monniken aanwezig waren De naam "Pitsenburg" zou omstreeks 1272 in gebruik zijn geraakt.
De commanderij viel eerst onder de "balije" of het "territorium" van Alden Biezen en daarna onder de balije Koblenz. Door schenkingen en aankoop verwierf ze geleidelijk een uitgebreid patrimonium van huizen, cijnzen en gronden. Deze bezittingen bevonden zich zowel binnen de stad als ver daarbuiten, tot in Zeeuws-Vlaanderen toe. Verschillende rekeningen, cijnsrollen en -boeken en kleurrijk geïllustreerde kaartboeken schetsen daar een mooi beeld van.
Vaak wordt vergeten dat de Dijlestad ook de vestigingsplaats was van één van de rijkste en meest bloeiende commanderijen van de Duitse Orde in de Nederlanden: Pitzemburg. Het archief van die commanderij wordt bewaard in het Mechelse Stadsarchief en brengt haar boeiende verleden opnieuw tot leven.
Pitzemburg stond trouwens in voor het beheer van alle goederen van de Duitse Orde in Vlaanderen en Brabant. Dit uit zich eveneens in het archief. Zo zijn er zeven 14de-eeuwse perkamenten rollen betreffende renten in de buurt van Oudenburg en Diksmuide.
In de 14de en 15de eeuw bereikte de macht van Pitzemburg een hoogtepunt. Dit kwam onder meer door de vele voorrechten die de commanderij kreeg van zowel wereldlijke als kerkelijke vorsten. Tientallen charters en diverse stukken in verband met privileges vormen daar een prachtige getuige van. De charters illustreren daarenboven mooi de ontwikkeling van de Duitse Ridderorde in het algemeen.
In ruil voor de vorstelijke en pauselijke steun diende Pitzemburg in oorlogstijd financiële steun en onderdak voor troepen te verschaffen. Wanneer hoge gasten, zoals vorsten, Mechelen bezochten verbleven die trouwens steevast in de commanderij. Verschillende staten van meubelen laten tot een beeld te vormen van de rijkelijke inrichting en de pracht van de gebouwen.
Vanaf de 16de eeuw begon het verval van de commanderij. De vele oorlogsbijdragen en de gespannen politiek-religieuze situatie in de Nederlanden waren hiervan de voornaamste oorzaken. De Fransen zorgden in 1794 voor de definitieve opheffing van de tanende commanderij. Vandaag huisvesten de gebouwen het Mechelse Koninklijk Atheneum Pitzemburg.
Het archief van de commanderij van Pitzemburg kan vrij geraadpleegd worden in de algemene leeszaal van het Stadsarchief Mechelen (open op maandag, dinsdag en donderdag en dit telkens van 8.30 tot 12.00 en van 13.00 tot 17.00 uur). Voor verdere informatie: stadsarchief@mechelen.be of 015/20.43.46.
Bron:
Steekkaart in Archiefbank: Archief Commanderij van Pitzemburg. 1190-1793.
